جویی از خون و تلّی از خاکستر

معرفی کتاب «میراثی از خاکستر: تاریخچهٔ سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا (CIA)»

کتاب «میراثی از خاکستر: تاریخچهٔ سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا (CIA)» اثر تیم واینر، روزنامه‌نگار آمریکایی، پژوهشی عمیق و افشاگرانه در تاریخ سازمان جاسوسی ایالات متحده از ابتدای شکل‌گیری تا دوران معاصر است. این کتاب که در سال ۲۰۰۷ منتشر شد، با تکیه بر هزاران سند طبقه‌بندی‌شدهٔ سابق، گزارش‌ها و مصاحبه‌ها، روایتی مستند از ناکامی‌ها، موفقیت‌ها، چالش‌ها و تحولات سیا را ارائه می‌دهد. سبک نگارش تحلیلی و مستند واینر در این اثر، تصویری واقع‌گرایانه و گاه انتقادی از عملکرد سیا در طول بیش از نیم‌قرن ترسیم می‌کند.

دربارهٔ نویسنده (تیم واینر)

تیم واینر روزنامه‌نگاری شناخته‌شده در حوزهٔ امنیت ملی و سازمان‌های اطلاعاتی است. او سال‌ها به‌عنوان گزارشگر در روزنامهٔ نیویورک تایمز فعالیت داشته و به‌خاطر نگارش گزارش‌های تحقیقی متعدد در زمینهٔ فعالیت‌های پنهان دولت آمریکا شهرت یافته است. واینر برای پوشش مباحث مربوط به سازمان‌های اطلاعاتی، از جمله افشای بودجه‌های سرّی سازمان‌های امنیتی، موفق به کسب جوایز معتبری از جمله جایزهٔ پولیتزر شده است. وی همچنین نویسندهٔ کتاب‌های مطرح دیگری همچون «دشمنان: تاریخچهٔ اف‌بی‌آی» است که نشان‌دهندهٔ تبحر او در پژوهش تاریخ نهادهای امنیتی آمریکا است. تجربهٔ طولانی در روزنامه‌نگاری تحقیقی و اشراف بر اسناد طبقه‌بندی‌شده، به واینر این امکان را داده است که در «میراثی از خاکستر» با دقت و موشکافی، تاریخچهٔ سازمان سیا را واکاوی کند.

دربارهٔ کتاب و جایگاه آن

«میراثی از خاکستر» پس از انتشار با استقبال گستردهٔ منتقدان مواجه شد و تبدیل به یکی از منابع مرجع دربارهٔ تاریخ سیا گردید. این کتاب در سال انتشار خود موفق به کسب جایزهٔ ملی کتاب آمریکا در بخش غیر داستانی شد که نشان‌دهندهٔ ارزش بالای پژوهش و نگارش آن است. بسیاری از منتقدان، اثر واینر را به خاطر افشای جزئیات کمتر‌گفته‌شده و ارزیابی صریح عملکرد سیا ستایش کرده‌اند. کتاب به فهرست پرفروش‌ترین آثار غیرداستانی راه یافت و توجه محافل دانشگاهی و رسانه‌ای را به خود جلب کرد. عنوان «میراثی از خاکستر» برگرفته از گفته‌ای منسوب به رئیس‌جمهور دوییت آیزنهاور است که پس از مواجهه با برخی شکست‌های اطلاعاتی، اظهار داشت میراث برجا‌مانده چیزی جز «تلی از خاکستر» نیست. این عنوان به‌خوبی مضمون انتقادی کتاب را نسبت به کاستی‌های تاریخی سیا منعکس می‌کند.

ساختار و محتوای کتاب

فصل اول: تشکیل سیا و مأموریت‌های آغازین

فصل نخست کتاب دربارهٔ تأسیس سازمان سیا در سال ۱۹۴۷ و سال‌های ابتدایی فعالیت آن است. این فصل نشان می‌دهد که چگونه سیا به عنوان جانشین سازمان اطلاعاتی دوران جنگ (OSS) شکل گرفت و در سال‌های آغازین به علت کمبود تجربه با غافلگیری‌ها و شکست‌های اطلاعاتی (از جمله ناتوانی در پیش‌بینی آزمایش اتمی ۱۹۴۹ شوروی) مواجه بود.

فصل دوم: نبردهای پنهان در ابتدای جنگ سرد

در فصل دوم به تلاش‌های مخفیانهٔ نخستین سال‌های جنگ سرد پرداخته می‌شود. سیا در اواخر دههٔ ۱۹۴۰ و اوایل دههٔ ۱۹۵۰ کوشید با عملیات پنهانی در کشورهای بلوک شرق جلوی نفوذ شوروی را بگیرد، اما بیشتر این مأموریت‌های اولیه به دلیل ناپختگی سیا و هوشیاری ضدجاسوسی شوروی با شکست انجامید.

فصل سوم: کودتاهای دههٔ ۱۹۵۰ و قدرت‌گیری سیا

فصل سوم به مقطع ۱۹۵۳ تا ۱۹۵۴ می‌پردازد که در آن سیا با طراحی کودتاهای موفق در ایران و گواتمالا به اوج نفوذ خود رسید. این عملیات‌ها که با هدایت مدیر وقت سیا آلن دالس انجام شد، موفقیتی کوتاه‌مدت در مهار نفوذ شوروی به شمار رفت اما در درون سیا خوش‌بینی افراطی نسبت به کارآمدی مداخلات مخفیانه ایجاد کرد.

فصل چهارم: چالش‌های اواخر دوران آیزنهاور

فصل چهارم دشواری‌های اواخر دههٔ ۱۹۵۰ را بررسی می‌کند؛ دورانی که برخی طرح‌های سیا با بحران روبرو شد. از جمله, سرنگونی هواپیمای جاسوسی U-2 آمریکا در سال ۱۹۶۰ به دست شوروی که به رسوایی بین‌المللی انجامید و رئیس‌جمهور آیزنهاور میراث به‌جا‌مانده را «تلی از خاکستر» توصیف کرد.

فصل پنجم: بحران خلیج خوک‌ها و پیامدهای آن

فصل پنجم به شکست مفتضحانهٔ عملیات خلیج خوک‌ها در کوبا (سال ۱۹۶۱) می‌پردازد. این تهاجم ناکام که برای سرنگونی فیدل کاسترو طراحی شده بود، اعتبار سیا و دولت کندی را خدشه‌دار کرد و به برکناری آلن دالس انجامید؛ هرچند پس از آن کاخ سفید با طرح‌هایی چون عملیات مونگوس همچنان به تلاش برای تضعیف دولت کاسترو ادامه داد.

فصل ششم: دههٔ ۱۹۶۰ – جنگ ویتنام و عملیات‌های مخفی

فصل ششم به جنگ ویتنام و عملیات‌های مخفی دههٔ ۱۹۶۰ می‌پردازد. سیا در این دوران ضمن جمع‌آوری اطلاعات، برنامه‌هایی نظیر پروژهٔ فونیکس را برای از بین بردن شبکهٔ ویت‌کنگ اجرا کرد که به دلیل روش‌های خشن بسیار بحث‌برانگیز شد.

فصل هفتم: سیا در عصر نیکسون و رسوایی واترگیت

فصل هفتم به اوایل دههٔ ۱۹۷۰ در دورهٔ ریاست‌جمهوری ریچارد نیکسون اختصاص دارد. سیا در این زمان درگیر مداخله‌هایی چون کارزار پنهانی علیه دولت سالوادور آلنده در شیلی بود که به کودتای ۱۹۷۳ انجامید. اما رسوایی داخلی واترگیت (۱۹۷۲) و تلاش نیکسون برای سوء‌استفاده از سیا جهت مخفی کردن تحقیقات، آسیبی جدی به اعتبار سازمان زد و به برکناری مدیر سیا انجامید.

فصل هشتم: افشاگری‌های دههٔ ۱۹۷۰ و کمیتهٔ چرچ

فصل هشتم به تبعات افشاگری‌های اواسط دههٔ ۱۹۷۰ می‌پردازد. گزارش‌های مطبوعاتی (مانند افشاگری معروف سیمور هرش) پرده از فعالیت‌های غیرقانونی سیا – از جمله طرح‌های ترور و جاسوسی داخلی – برداشت و منجر به تشکیل کمیته‌های تحقیق کنگره شد. کمیتهٔ چرچ در سال ۱۹۷۵ بسیاری از تخلفات سیا را علنی کرد و در پی آن اصلاحاتی از جمله ایجاد نهادهای نظارتی و محدود کردن اختیارات سیا صورت گرفت.

فصل نهم: دوران کارتر و تغییرات ساختاری

فصل نهم دورهٔ جیمی کارتر در اواخر دههٔ ۱۹۷۰ را پوشش می‌دهد؛ دورانی که سیا سعی در بازسازی اعتبار خود داشت. مدیر جدید، ادمیرال استنسفیلد ترنر، با کاهش عملیات مخفی و تأکید بر جمع‌آوری اطلاعات تکنیکی، رویکردی اصلاح‌گرایانه در پیش گرفت. با این حال، رخدادهای غیرمنتظره‌ای چون انقلاب ایران و حملهٔ شوروی به افغانستان در سال ۱۹۷۹ بار دیگر کاستی‌های توان تحلیلی سیا را نمایان ساخت.

فصل دهم: سیا در دههٔ ۱۹۸۰ – اوج تقابل با شوروی

فصل دهم به دههٔ ۱۹۸۰ و اوج جنگ سرد در دوران رونالد ریگان می‌پردازد. در این دوره سیا به رهبری ویلیام کیسی عملیات پنهانی گسترده‌ای را برای تضعیف شوروی و متحدانش پیش برد؛ از کمک به مجاهدین افغان علیه ارتش سرخ تا حمایت از نیروهای ضدکمونیست در آمریکای لاتین. بودجه و اختیارات سیا در این سال‌ها به‌شدت افزایش یافت و هرچند این اقدامات در کوتاه‌مدت موفقیت‌آمیز بود, ولی به بهای نادیده گرفتن برخی ملاحظات حقوق‌بشری تمام شد.

فصل یازدهم: ایران-کنترا و رسوایی‌های پایانی جنگ سرد

فصل یازدهم به رسوایی ایران-کنترا در میانهٔ دههٔ ۱۹۸۰ می‌پردازد. در این ماجرا آشکار شد که دولت ریگان مخفیانه به ایران سلاح فروخته و درآمد آن را صرف حمایت از شورشیان کنترا در نیکاراگوئه کرده است که نقض قوانین کنگره بود. افشای این موضوع – که پای برخی عوامل سیا نیز در میان بود – ضربهٔ سنگینی به اعتبار کاخ سفید و سیا وارد کرد و در پی آن مدیر سیا ویلیام کیسی پیش از ادای توضیحات درگذشت. همزمان، پایان جنگ سرد فرا رسید و این پرسش مطرح شد که آیا سیا نشانه‌های فروپاشی شوروی را به‌موقع تشخیص داده بود یا خیر.

فصل دوازدهم: پس از جنگ سرد – مأموریت‌های جدید، دشمنان جدید

فصل دوازدهم به دههٔ ۱۹۹۰ و دوران پس از جنگ سرد می‌نگرد. در این دوران سیا با تهدیدات پراکنده‌تری مواجه شد. مأموریت‌های جدید شامل مقابله با تروریسم جهانی و اشاعهٔ سلاح‌های کشتارجمعی بود. در عین حال، سیا متحمل ناکامی‌هایی نیز شد – از جمله رسوایی جاسوسی آلدریچ ایمز (۱۹۹۴) – و در پیش‌بینی برخی رویدادهای مهم دههٔ ۹۰ ناکام ماند. در اواخر این دهه، ظهور القاعده و اسامه بن لادن هشدار تازه‌ای بود که سیا را متوجه خطر تروریسم کرد.

فصل سیزدهم: حملات ۱۱ سپتامبر و احیای مأموریت سیا

فصل سیزدهم دربارهٔ حملات ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ و پیامدهای آن است. این حملات تروریستی سیا را با انتقادات شدید روبرو کرد. پس از آن، سیا در خط مقدم جنگ علیه به‌اصطلاح «تروریسم» قرار گرفت و در سرنگونی رژیم طالبان در افغانستان نقش کلیدی ایفا کرد. همچنین اصلاحات ساختاری مهمی مانند ایجاد سمت مدیر اطلاعات ملی برای بهبود هماهنگی نهادهای اطلاعاتی انجام شد.

فصل چهاردهم: جنگ عراق و آزمونی دوباره برای سیا

فصل چهاردهم به جنگ عراق در سال ۲۰۰۳ و خطای اطلاعاتی بزرگ سیا می‌پردازد. ارزیابی به‌اصطلاح «نادرست» سیا دربارهٔ وجود سلاح‌های کشتارجمعی در عراق، مبنای حملهٔ آمریکا قرار گرفت اما پس از اشغال عراق کذب بودن آن روشن شد. این شکست اعتبار سیا را به‌شدت خدشه‌دار کرد و به استعفای مدیر آن جورج تنت در ۲۰۰۴ انجامید.

فصل پانزدهم: جمع‌بندی تاریخچهٔ سیا و میراث آن

فصل پایانی جمع‌بندی تاریخ سیا و بحث دربارهٔ میراث آن است. واینر نتیجه می‌گیرد که این سازمان علی‌رغم برخی توفیقات، بارها در مأموریت اصلی خود – یعنی ارائهٔ اطلاعات موثق و پیشگیری از غافلگیری‌های امنیتی – ناکام مانده است. بسیاری از عملیات‌های پنهانی سیا دستاورد پایدار نداشته و گاه تبعات منفی بلندمدتی بر جای گذاشته است – چنان‌که عنوان «میراثی از خاکستر» به همین ناکامی‌ها اشاره دارد. نویسنده تأکید می‌کند که شناخت این گذشتهٔ پرتلاطم برای اصلاح آیندهٔ دستگاه‌های اطلاعاتی ضروری است.

نتیجه‌گیری و ارزیابی

«میراثی از خاکستر: تاریخچهٔ سیا» به قلم تیم واینر کتابی است که با اتکا بر سال‌ها پژوهش و دسترسی به اسناد معتبر، روایتی کم‌نظیر از پشت‌پردهٔ عملیات‌های اطلاعاتی آمریکا ارائه می‌دهد. نثر روان در کنار دقت علمی، این اثر را به منبعی ارزشمند برای پژوهشگران تاریخ معاصر و علاقمندان به موضوعات امنیتی تبدیل کرده است. «میراثی از خاکستر» تصویری واقعی و عبرت‌آموز از عملکرد یکی از پرنفوذترین سازمان‌های اطلاعاتی جهان به دست می‌دهد و مطالعهٔ آن برای درک بهتری از تاریخ پنهان قرن بیستم و اوایل قرن بیست‌ویکم توصیه می‌شود.

هم‌رسانی

---

مطالب مرتبط