چهره‌های شاخص تاریخ شفاهی؛ چهار: پاول تامپسون
معرفی
پاول تامپسون (Paul Thompson) مورخ شفاهی و جامعه‌شناس بریتانیایی، از پیشگامان پژوهش تاریخ شفاهی در جهان به‌شمار می‌رود. او در سال ۱۹۳۵ زاده شد و به عنوان استاد جامعه‌شناسی در دانشگاه اسکس فعالیت کرده است. تامپسون در دههٔ ۱۹۷۰ «انجمن تاریخ شفاهی» را بنیان گذاشت و نخستین طرح ملی تاریخ شفاهی بریتانیا را با ضبط ۴۵۰ مصاحبه دربارهٔ زندگی خانوادگی و تجربه کاری پیش از ۱۹۱۸ اجرا کرد. وی همچنین نشریهٔ تخصصی Oral History را بنیان‌گذاری کرد. تلاش‌های پیشگامانهٔ تامپسون به گسترش به‌کارگیری روایت‌های زندگی در پژوهش‌های تاریخی و جامعه‌شناختی انجامید و از این رو، او را «مبارزی پرشور و قانع‌کننده در راه تاریخ شفاهی» خوانده‌اند. مهم‌ترین سهم او در این زمینه، تالیف و تدوین کتاب‌هایی تاثیرگذار است که رویکرد تاریخ شفاهی را تعریف و تثبیت کرده‌اند. در ادامه، آثار برجستهٔ پاول تامپسون در حوزهٔ تاریخ شفاهی را به‌ترتیب اهمیت بررسی می‌کنیم.
The Voice of the Past: Oral History (صدای گذشته: تاریخ شفاهی) – ۱۹۷۸
نخستین و مهم‌ترین اثر تامپسون در زمینهٔ تاریخ شفاهی، کتاب صدای گذشته است که به نوعی بیانیهٔ او در دفاع از ارزش روش تاریخ شفاهی محسوب می‌شود. این کتاب راهنمای جامع روش‌شناسی تاریخ شفاهی است و برای اولین‌بار جایگاه این روش را در تحقیقات تاریخی و اجتماعی تثبیت کرد. تامپسون در این اثر استدلال می‌کند که تاریخ شفاهی با وارد کردن صدای مردم عادی به متن تاریخ، هم محتوای تاریخ را متحول می‌کند و هم رابطهٔ تاریخ‌نگار با گذشته را دگرگون می‌سازد. او «تاریخ شفاهی را بازگردانیدن تاریخ به مردم با کلمات خودشان» می‌داند و معتقد است این کار «با بخشیدن گذشته‌ای به آنان، به ساختن آینده‌ای به دست خودشان نیز یاری می‌رساند». این بیان نشان‌دهندهٔ رسالت دموکراتیک تاریخ شفاهی از دیدگاه تامپسون است: بازگرداندن تاریخ به صاحبان اصلی‌اش، یعنی کسانی که آن را زندگی کرده‌اند. کتاب صدای گذشته ضمن طرح دیدگاه‌های نظری، شامل رهنمودهای عملی برای انجام مصاحبه‌های تاریخ شفاهی و بهره‌گیری از خاطرات شخصی در پژوهش تاریخی است. این اثر طی سال‌ها به عنوان منبع معیار در این حوزه شناخته شده و بارها تجدیدنظر و به‌روز شده است (چهارمین ویراست آن در سال ۲۰۱۷ منتشر شد). نشریات علمی کتاب را تحسین کرده‌اند؛ از جمله تایمز آموزشی در نقد ویراست دوم نوشت: «پاول تامپسون در دفاع از تاریخ شفاهی مبارزی پرشور و قانع‌کننده است». کتاب صدای گذشته امروز در ده‌ها کشور تدریس می‌شود و به بیش از ده زبان ترجمه شده است که بیانگر تاثیر جهانی آن بر تثبیت جایگاه تاریخ شفاهی به‌عنوان روشی معتبر در پژوهش‌های تاریخی است.
The Edwardians: The Remaking of British Society (ادواردی‌ها: بازسازی جامعهٔ بریتانیا) – ۱۹۷۵
دومین اثر مهم تامپسون ادواردی‌ها است که بر پایهٔ طرح عظیم تاریخ شفاهی او در آغاز دههٔ ۱۹۷۰ شکل گرفت. این کتاب یک مطالعهٔ اجتماعی بدیع از دوران ادواردی (سال‌های آغازین سدهٔ بیستم در بریتانیا) است که با استفاده از بیش از ۴۵۰ مصاحبهٔ تاریخ شفاهی با افراد متولد ۱۸۷۰–۱۹۰۶ تدوین شده است. تامپسون در مقدمه تاکید می‌کند که «هرکس که در دوران سلطنت ادوارد هفتم زندگی می‌کرد، یک ادواردین بود، نه صرفاً ثروتمندان، ادیبان یا جنجال‌آفرینان». این جمله رویکرد کتاب را خلاصه می‌کند: تاریخ عصر ادواردی را نباید تنها از دریچهٔ نخبگان و مشاهیر دید، بلکه باید تجربهٔ زندگی تمامی طبقات – از خدمتکار و کارگر گرفته تا کشاورز، کاسب، کارمند و اشراف – در نظر گرفته شود. در ادواردی‌ها، تامپسون با نقل خاطرات و روایت‌های راویان گوناگون، تصویری زنده از جامعهٔ اوایل قرن بیستم ترسیم می‌کند و نشان می‌دهد چگونه دگرگونی‌های اقتصادی، جنبش‌های سیاسی (از فمینیسم تا سوسیالیسم) و رویدادهایی چون جنگ، ساختار طبقاتی و روابط جنسیتی را دستخوش تغییر کردند. کتاب به نیروهای محرکهٔ تغییر اجتماعی در آن دوران می‌پردازد و تحلیل می‌کند جامعهٔ ادواردی تا چه حد در آستانهٔ تحولاتی انقلابی بود. منتقدان از این اثر به عنوان نمونه‌ای پیشرو در «تاریخ از پایین» یاد کرده‌اند که زندگی روزمره و صدای افراد فرودست را وارد روایت تاریخی می‌کند. به‌گفتهٔ تایمز آموزشی عالی، در این کتاب «مردم واقعی» به تاریخ جان بخشیده‌اند و تامپسون با واگذاردن بیان تاریخ به مردم عادی، دورهٔ ادواردی را با همهٔ رنگ و زندگی‌اش ترسیم کرده است. کتاب ادواردی‌ها الگویی شد برای پژوهش‌های تاریخ شفاهی اجتماعی و نشان داد که خاطرات شفاهی می‌تواند تصویری غنی‌تر و انسانی‌تر از گذشته به‌دست دهد.
Living the Fishing (زندگی با ماهیگیری) – ۱۹۸۳
تامپسون در دههٔ ۱۹۸۰ با همکاری تونی ویلی (Tony Wailey) و ترور لومیس (Trevor Lummis) به سراغ جوامع ماهیگیری در بریتانیا رفت و نتیجهٔ این پژوهش را در کتاب زندگی با ماهیگیری منتشر کرد. این اثر مطالعه‌ای تاریخ شفاهی از خانواده‌ها و اجتماعات ماهیگیر در روستاهای اسکاتلند و انگلیس است. تامپسون با مصاحبه‌های عمیق توانست فرهنگ، ساختار خانوادگی و چالش‌های زندگی صیادان را در خلال تحولاتی چون صنعتی‌شدن شیوه‌های ماهیگیری ثبت کند. نکتهٔ کانونی کتاب، توجه به نقش جامعه و خانواده در کنار اقتصاد صید ماهی است. چنان‌که در ابتدای کتاب تصریح شده است: «توسعهٔ اقتصادی و اجتماعی به همان اندازه که به سرمایه، پول و بازار وابسته است، به وضعیت زنان و کودکان و تاریخ و آگاهی جوامع نیز بستگی دارد». این نقل‌قول گویای دیدگاه نویسندگان است که برای فهم پویایی یک جامعهٔ ماهیگیر، نمی‌توان صرفاً به ارقام تولید و سود اکتفا کرد؛ بلکه باید نقش زنان (همسران و دختران ماهیگیران) و فرهنگ مشترک اجتماع محلی را نیز در نظر گرفت. زندگی با ماهیگیری تصویری ملموس از سختی‌ها و همبستگی‌های زندگی ساحلی به‌دست می‌دهد. روایت‌های شفاهی کتاب نشان می‌دهد که چگونه جوامع ماهیگیر، با وجود جایگاه اجتماعی نه‌چندان بالای‌شان، فرهنگی غنی و هویتی مستقل داشته‌اند – چنان‌که یکی از زنان ماهیگیر اشاره می‌کند که در گذشته اهالی شهرهای بزرگ به مردم دهکده‌های صیادی نگاهی از سر بالا داشتند، اما همین «قوم ماهیگیر» انسجام و غرور خاص خود را دارا بود. این کتاب از سوی مجلهٔ History Workshop به‌عنوان یکی از آثار برتر در تاریخ اجتماعی نام برده شد و امروز به‌عنوان نمونه‌ای کلاسیک در به‌کارگیری تاریخ شفاهی برای مطالعهٔ زندگی طبقات کارگر و جوامع محلی شناخته می‌شود.
I Don’t Feel Old: The Experience of Later Life (احساس پیری نمی‌کنم: تجربهٔ سالخوردگی) – ۱۹۹۰
این کتاب حاصل پژوهشی است که تامپسون با همکاری کاترین ایتزین (Catherine Itzin) و میشله ابندرستن (Michele Abendstern) دربارهٔ تجربهٔ سالمندی انجام داد. «احساس پیری نمی‌کنم» با استفاده از صدها زندگی‌نامه مکتوب و مصاحبهٔ تاریخ شفاهی با سه نسل از چند خانواده، می‌کوشد تصویر واقعی‌تری از سالمندی ارائه دهد. تامپسون در مقدمه خاطرنشان می‌کند که تاریخ‌نگاران کمتر به موضوع پیر شدن در نسل‌های گذشته پرداخته‌اند و نگاه رایج در جامعه‌شناسی و مطالعات سالمندی نیز اغلب یک‌سویه و مشکل‌محور بوده است. در مقابل، روایت‌های این کتاب نشان می‌دهد بسیاری از زنان و مردان ۶۰ تا ۸۰ ساله تصاویر منفی و کلیشه‌ای از پیری را نفی می‌کنند. چنان‌که عنوان کتاب از زبان یکی از مصاحبه‌شوندگان نقل می‌کند: «من احساس پیری نمی‌کنم!» بیشتر آنان، به‌جای تسلیم‌شدن به انزوا یا ناتوانی، «دوران سالمندی را به چشم چالشی فعال می‌نگرند» و از معنا و رضایتی که در این مرحله از زندگی یافته‌اند سخن می‌گویند. نقل‌قولی تأثیرگذار از کتاب تاکید می‌کند که سالمندان مورد مطالعه «زندگی دیرسال خود را به‌منزلهٔ چالشی پویا پذیرفته‌اند. آنان از معنایابی و کامیابی‌هایی حکایت می‌کنند که به شیوه‌های گوناگون – چه با پرداختن به مهارت‌های قدیم و جدید در کار یا سرگرمی، چه از طریق مراقبت از دیگران، نقش پدربزرگی و مادربزرگی، همنشینی و عشق – به دست آورده‌اند». این دیدگاه مثبت‌نگر به سالمندی، کتاب تامپسون را به منبعی مهم در شکل‌گیری «پیرپژوهی انتقادی» (Critical Gerontology) بدل کرد. منتقدان علمی از ابتکار تامپسون در ثبت صدای سالمندان عادی ستایش کرده‌اند؛ به نوشتهٔ ژورنال تاریخ شفاهی، این اثر با فاصله گرفتن از رویکرد مشکل‌محور، «چهرهٔ انسانیِ پیری» را با همهٔ امیدها و چالش‌هایش نشان می‌دهد.
The Myths We Live By (اسطوره‌هایی که با آنها زندگی می‌کنیم) – ۱۹۹۰
این کتاب به‌ویرایش مشترک پاول تامپسون و تاریخ‌نگار نامدار رافائل ساموئل (Raphael Samuel) منتشر شد. اسطوره‌هایی که با آنها زندگی می‌کنیم مجموعه مقالاتی است دربارهٔ نقش اسطوره و حافظه در زندگی جمعی و فردی. این اثر که بر پایهٔ مقالات کنفرانس بین‌المللی تاریخ شفاهی (با موضوع «اسطوره و تاریخ») شکل گرفت، گسترهٔ متنوعی از مثال‌ها – از افسانه‌های خانوادگی یونان باستان گرفته تا قصه‌های کودکان ایتالیایی و سنت‌های شفاهی سرخ‌پوستان کانادا – را دربرمی‌گیرد. ایدهٔ محوری کتاب این است که خاطره و سنت، فرآیندی ایستا نیست، بلکه جوامع مدام گذشته را بازتفسیر می‌کنند. در مقدمه تأکید شده که «حافظه و سنت به‌طور پیوسته بازسازی و بازیافت می‌شوند تا از دیدگاه زمان حال به گذشته معنا ببخشند». این بازسازی ممکن است به‌صورت اسطوره درآید – روایت‌هایی که لزوماً در پی واقعیات تاریخی نیستند، اما به نیازهای هویتی و عاطفی جامعه پاسخ می‌دهند. کتاب استدلال می‌کند که تاریخ‌نگاری دموکراتیک باید تاریخ دگرگون‌یافته‌ای را بپذیرد که در آن مرز بین امر ذهنی و عینی، گذشته و حال، و حتی سیاست و شعر کمرنگ می‌شود. یکی از مقاله‌های کتاب به قلم خود تامپسون به «افسانه‌های خانوادگی و الگوهای نسلی» می‌پردازد و نشان می‌دهد چگونه داستان‌ها و باورهای موروثی درون خانواده‌ها می‌تواند مسیر زندگی افراد را شکل دهد یا بازتفسیر کند. کتاب اسطوره‌هایی که با آنها زندگی می‌کنیم به دلیل رویکرد بین‌رشته‌ای خود – پیوند تاریخ شفاهی، مطالعات حافظه و فولکلور – مورد توجه قرار گرفت. تایمز ادبی در نقد خود نوشت این مجموعه «بینش‌هایی شگرف دربارهٔ چگونگی شکل‌گیری خاطرهٔ جمعی از خلال روایت‌های شخصی» به‌دست می‌دهد و برای هر علاقه‌مند به تاریخ شفاهی و حافظه، خواندنی است.
.jpg)
Listening for a Change: Oral Testimony and Community Development (گوش‌سپردن برای تغییر: شهادت شفاهی و توسعهٔ اجتماعی) – ۱۹۹۳
تامپسون در دههٔ ۱۹۹۰ به‌همراه هوگو اسلیم (Hugo Slim) و اولیویا بنت (Olivia Bennett) پروژه‌ای بدیع را رقم زدند که حاصل آن کتاب گوش‌سپردن برای تغییر است. این اثر به کاربرد تاریخ شفاهی در پروژه‌های توسعهٔ اجتماعی و توانمندسازی جوامع محلی می‌پردازد. گوش‌سپردن برای تغییر با مطالعهٔ طرح‌های انجام‌شده در آفریقا، آسیا و آمریکای لاتین نشان می‌دهد چگونه گردآوری و انتشار روایت‌های مردمان حاشیه‌نشین می‌تواند ابزاری برای مطالبه‌گری و بهبود شرایط آنان باشد. رویکرد این کتاب، تاریخ شفاهی را صریحاً در خدمت هدف‌های اجتماعی قرار می‌دهد. تامپسون بعدها نوشت که در این گونه طرح‌ها «کار تاریخی صرفاً با هدفی اجتماعی انجام می‌گیرد». برای مثال، روایت رنج‌ها و مقاومت‌های مردم بومی در برابر ظلم (در پروژه‌های شهادت شفاهی فلسطینیان یا گواتمالایی‌ها) می‌تواند به شکل‌گیری وجدان تاریخی جهانی و حمایت بین‌المللی از آنها کمک کند. گوش‌سپردن برای تغییر مجموعه‌ای از بهترین شیوه‌ها (best practices) در به‌کارگیری تاریخ شفاهی برای توسعه را معرفی می‌کند و تاکید دارد که پژوهشگران باید به صدای کسانی که قرار است ذی‌نفع توسعه باشند گوش بسپارند. این اثر تأثیر مهمی بر سازمان‌های غیردولتی و برنامه‌های توسعهٔ مشارکتی گذاشت و نشان داد تاریخ شفاهی صرفاً یک ابزار دانشگاهی نیست، بلکه می‌تواند «با گوش‌سپردن به صداهای خاموش، به تغییر اجتماعی مدد رساند». منتقدان این کتاب را پلی میان تاریخ شفاهی و کنش اجتماعی دانسته‌اند. به نوشتهٔ نشریه انجمن تاریخ شفاهی آمریکا، گوش‌سپردن برای تغییر یادآور این حقیقت است که «هر روایت شخصی می‌تواند جرقه‌ای برای تغییر جمعی باشد، اگر گوشی برای شنیدن باشد». این کتاب امروز الهام‌بخش بسیاری از پروژه‌های «تاریخ شفاهی کاربردی» در جوامع محلی و نیز برنامه‌های توسعهٔ مبتنی بر مشارکت ذی‌نفعان است.
Between Generations: Family Models, Myths and Memories (میان نسل‌ها: الگوها، افسانه‌ها و خاطرات خانوادگی) – ۱۹۹۳
تامپسون به‌همراه دانیل برتو (Daniel Bertaux)، جامعه‌شناس فرانسوی، در مجموعهٔ سالنامه بین‌المللی تاریخ شفاهی چند جلد کتاب منتشر کردند که یکی از آنها میان نسل‌ها است. این کتاب به نقش خاطرات و افسانه‌های خانوادگی در پیوند میان نسل‌ها می‌پردازد. مقاله‌ها و مطالعات موردی این مجموعه نشان می‌دهد که چگونه الگوهای خانواده و باورهای موروثی می‌توانند از نسلی به نسل دیگر منتقل شده یا دستخوش تغییر و انکار شوند. برای مثال، در یک فصل تامپسون مفهوم «اسطوره خانوادگی» را مطرح می‌کند؛ روایت‌هایی آرمانی یا تحریف‌شده که خانواده‌ها دربارهٔ گذشتهٔ خود می‌سازند تا هویت جمعی خویش را حفظ کنند، حتی اگر با واقعیت تاریخی کاملاً منطبق نباشد. عنوان کتاب نیز اشاره به پیوند بین نسل‌ها دارد که از خلال خاطرات مشترک و داستان‌های خانوادگی شکل می‌گیرد. در مقدمهٔ کتاب آمده است که این پژوهش «به خاطرات نیرومندی می‌پردازد که در تقریباً همهٔ خانواده‌های جهان همچنان زمان حال را شکل می‌دهند» – از خاطرات مهاجرت و جنگ گرفته تا افسانه‌های خانوادگی دربارهٔ نیاکان. میان نسل‌ها از خلال نمونه‌های بین‌المللی (فرانسه، بریتانیا، روسیه پس از انقلاب، مهاجران اروپای شرقی و ...) نشان می‌دهد که چگونه ساختار خانواده، روابط قدرت درون آن و تحولات اجتماعی بزرگ (مانند جنگ یا مهاجرت) بر حافظهٔ خانوادگی اثر می‌گذارند. یکی از یافته‌های جالب کتاب این است که سکوت‌ها و ناگفته‌های خانوادگی نیز به اندازهٔ خاطرات اظهارشده مهم‌اند؛ گاه آنچه نسل قبلی عمداً به زبان نمی‌آورد (مثلاً یک رسوایی قدیمی یا تراژدی) خود به افسانه یا راز خانوادگی تبدیل می‌شود که بر نسل‌های بعدی سایه می‌اندازد. این اثر از سوی جامعهٔ علمی مورد توجه قرار گرفت و مفاهیمی چون «پیوستار حافظهٔ خانوادگی» و «افسانه‌های بنیان‌گذار خانواده» را وارد ادبیات تاریخ شفاهی و جامعه‌شناسی خانواده کرد. میان نسل‌ها نشان می‌دهد که تاریخ شفاهی می‌تواند به کشف لایه‌های پنهان هویت خانوادگی و تبیین تداوم‌ها و گسست‌های بین نسلی یاری رساند.
Pathways to Social Class: A Qualitative Approach to Social Mobility (راه‌هایی به‌سوی طبقه اجتماعی: رویکرد کیفی به تحرک اجتماعی) – ۱۹۹۷
این کتاب نیز با همکاری دانیل برتو تدوین شده و حاصل چندین پژوهش تطبیقی دربارهٔ تحرک طبقاتی و تغییر وضعیت اجتماعی خانواده‌ها است. راه‌هایی به‌سوی طبقه اجتماعی در زمانه‌ای منتشر شد که مطالعات تحرک اجتماعی عمدتاً کمّی و مبتنی بر داده‌های آماری بود؛ اما تامپسون و برتو در این اثر خواستار رویکردی گسترده‌تر و نوین شدند که فراتر از ارقام خام برود. آنان استدلال می‌کنند که روش‌های کیفی – به‌ویژه روایت زندگی و مطالعهٔ موردی خانوادگی – می‌تواند پویش‌ها و سازوکارهای ظریف تحرک اجتماعی را آشکار کند؛ اموری که در تحلیل‌های صرفاً آماری نادیده می‌مانند. در واقع، کتاب نشان می‌دهد چگونه ترکیب مصاحبه‌های تاریخ شفاهی با چند نسل از یک خانواده و مستندات تاریخی، تصویری زنده‌تر و واقعی‌تر از «مسیرهای گوناگون حرکت افراد در سلسله‌مراتب اجتماعی» به‌دست می‌دهد. برای نمونه، یکی از فصول کتاب داستان پنج نسل از یک خانواده را در ایتالیا دنبال می‌کند تا نشان دهد چگونه انتقال سرمایه‌های فرهنگی و شبکه‌های اجتماعی درون خانواده می‌تواند به صعود یا سقوط طبقاتی فرزندان بینجامد. در فصل دیگری، خاطرات زنان و مردان دربارهٔ موانع و فرصت‌های پیشرفت اجتماعی مقایسه می‌شود و نقش عوامل جنسیتی در تحرک اجتماعی تحلیل می‌گردد. نقل‌قولی گویای رویکرد کتاب چنین است: «این پژوهش فراتر از آمار صرف می‌رود و با بهره‌گیری از روایت‌های زندگی و مطالعات خانوادگی، پویایی تحرک اجتماعی را با جزئیات واکاوی می‌کند». به بیان دیگر، هر فرد مسیری منحصربه‌فرد به سوی موفقیت یا شکست طی می‌کند که تنها با شنیدن داستان زندگی او و خانواده‌اش می‌توان آن را دریافت. راه‌هایی به‌سوی طبقه اجتماعی سهم مهمی در روش‌شناسی پژوهش‌های نابرابری و تحرک اجتماعی داشت و نشان داد که همکاری بین تاریخ شفاهی و جامعه‌شناسی می‌تواند درک ما را از ساختار طبقاتی ژرف‌تر سازد. این کتاب در محافل دانشگاهی تحسین شد و به‌عنوان دفاعی استوار از روش کیفی در کنار روش‌های کمّی، مورد ارجاع گسترده قرار گرفت.
City Lives: The Changing Voices of British Finance (زندگی‌های شهری: صداهای دگرگون‌شوندهٔ دنیای مالی بریتانیا) – ۱۹۹۶
تامپسون با اجرای پروژهٔ «زندگی‌های شهری» در دههٔ ۱۹۹۰ نشان داد که تاریخ شفاهی می‌تواند به درون محافل نخبگان اقتصادی نیز نفوذ کند. این طرح که زیر نظر «کلکسیون تاریخ زندگی» در کتابخانه بریتانیا انجام شد، روایات شفاهی شماری از چهره‌های دنیای مالی لندن (مشهور به «سیتی») را ضبط و منتشر کرد. کتاب زندگی‌های شهری به‌همراه کتی کورتمَن (Cathy Courtney) تدوین شده و شامل مصاحبه‌هایی با بانک‌داران، دلالان بورس، مدیران و کارمندان کهنه‌کار سیتی لندن است. این اثر را می‌توان تاریخ شفاهی مرکز مالی بریتانیا در نیمهٔ دوم قرن بیستم دانست. کتاب ساختار موضوعی دارد و فصل‌های آن به ورود به سیتی، فرهنگ محل کار، نقش شبکه‌های خویشاوندی، بحران‌ها و رسوایی‌های مالی، و تحول ارزش‌ها و مقررات (مانند مقررات‌زدایی موسوم به Big Bang در دههٔ ۱۹۸۰) اختصاص یافته است. اهمیت زندگی‌های شهری در آن است که برای اولین‌بار تاریخ مالی از زبان عاملانش روایت می‌شود. کورتمَن و تامپسون یک تاریخ شفاهی از «سیتی» ارائه می‌کنند که شامل مصاحبه با کسانی است که طی پنجاه سال گذشته قلب مالی بریتانیا را شکل داده یا تجربه کرده‌اند. این روایت‌ها جنبه‌های ناگفته‌ای از فرهنگ و زندگی شخصی در دنیای مالی را آشکار می‌کند: از تشریفات و ضوابط نانوشتهٔ باشگاه‌های نجیب‌زادگان مالی گرفته تا تجربهٔ حضور زنان در محیطی سنتاً مردسالار، و از خاطرات روزهای پرتلاطم سقوط بازارها تا شوخ‌طبعی‌های خاص معامله‌گران در تالار بورس. زندگی‌های شهری پس از انتشار با تحسین منتقدان روبه‌رو شد؛ روزنامهٔ فایننشال تایمز آن را «پرتره‌ای صادقانه و جذاب از پشت‌صحنهٔ شهر لندن» خواند. این اثر نشان داد که تاریخ شفاهی تنها ابزاری برای مطالعات مردمی نیست، بلکه می‌تواند روایتگر تاریخ نخبگان و ساختارهای قدرت نیز باشد، آن‌هم به زبانی انسانی و غیررسمی که خواننده را به درون دنیای بستهٔ مالی می‌برد. پروژهٔ City Lives الگویی برای طرح‌های تاریخ شفاهی مشابه در حوزه‌های دیگر (مانند زندگی‌های علمی یا زندگی‌های هنری) شد و بر اعتبار تاریخ شفاهی در ثبت تاریخ معاصر افزود.
Jamaican Hands Across the Atlantic (دستان جامائیکایی آن‌سوی اقیانوس) – ۲۰۰۶
آخرین اثری که در این مرور معرفی می‌شود، کتاب دستان جامائیکایی آن‌سوی اقیانوس است که تامپسون با همکاری الین باوئر (Elaine Bauer) منتشر کرد. این کتاب پژوهشی در زمینهٔ تاریخ شفاهی مهاجرت و تشکیل شبکه‌های خانوادگی فراملی است. موضوع کتاب، خانواده‌های جامائیکایی است که طی دهه‌های گذشته اعضای آنها به مهاجرت‌های دور از هم دست زده‌اند – برخی به بریتانیا و برخی به آمریکای شمالی – اما همچنان پیوندهای خانوادگی خود را حفظ کرده‌اند. کتاب از خلال مصاحبه‌های عمیق با سه نسل (آنها که در جامائیکا مانده‌اند، آنها که به انگلستان رفته‌اند و آنها که به آمریکا مهاجرت کرده‌اند) تصویری زنده از تجربهٔ مهاجرت ترسیم می‌کند. دستان جامائیکایی... «هم درد و هم لذت مهاجرت را ترسیم می‌کند و نشان می‌دهد چگونه اعضای یک خانواده، گرچه به قاره‌های مختلف کوچ کرده‌اند، توانسته‌اند شبکه‌ای از ارتباط و حمایت متقابل را – حتی با باقیماندگان در وطن – حفظ کنند». روایت‌ها حکایت از تلاش‌ها و رنج‌های مهاجران جامائیکایی در رویارویی با زندگی جدید دارد: از یافتن کار و مسکن گرفته تا تبعیض نژادی و کوشش برای تربیت فرزندان در فرهنگی بیگانه. در عین حال، نقش زنان خانواده به‌عنوان سازمان‌دهندگان اصلی مهاجرت و نگهبانان پیوندهای خانوادگی برجسته شده است. کتاب با زبانی شیرین و سرشار از اصطلاحات گویش جامائیکایی، خاطرات خنده‌دار و در عین حال تأثرباری را نقل می‌کند؛ به‌طور مثال، یکی از مهاجران با طنز می‌گوید وقتی پس از سال‌ها به جامائیکا بازگشته، دوستان قدیمی‌اش او را «انگلیسی» قلمداد می‌کنند و دیگر او را خودی نمی‌دانند. دستان جامائیکایی آن‌سوی اقیانوس از این جهت حائز اهمیت است که پدیدهٔ خانوادهٔ ترنس‌نشنال (فراملی) را با جزئیات نشان می‌دهد؛ خانواده‌ای که اعضایش در چند کشور پراکنده‌اند اما از طریق نامه، تلفن، رفت‌وآمدهای دوره‌ای و اکنون شبکه‌های اجتماعی، یک واحد عاطفی و حمایتی را حفظ می‌کنند. به نوشتهٔ مجلهٔ انسان‌شناسی رویال, این کتاب «گواهی است بر انعطاف و تطبیق‌پذیری مردمی که نمی‌گذارند خاستگاه جغرافیایی، هویت‌شان را محدود کند». اثر مزبور مورد توجه پژوهشگران مهاجرت و قومیت قرار گرفت و نمونه‌ای الهام‌بخش برای مطالعات تاریخ شفاهی مهاجران در سایر جوامع شد.
جمع‌بندی: پاول تامپسون با آثار متعدد و متنوع خود نشان داد که تاریخ شفاهی ابزاری نیرومند برای بازنگری در تاریخ اجتماعی است. کتاب‌های او از صدای گذشته گرفته تا ادواردی‌ها، زندگی با ماهیگیری و دیگر آثار، همگی در راستای یک هدف بوده‌اند: دادن صدایی رساتر به فرودستان، سالخوردگان، حاشیه‌نشینان و حتی نخبگان اقتصادی در متن تاریخ. تامپسون معتقد است که تاریخ نه یک روایت ایستا و رسمی، بلکه گفتگویی زنده بین نسل‌ها و گروه‌های اجتماعی است که بسته به هدف‌ها و نیازهای زمان حال بازگو می‌شود. تلاش او برای «دموکراتیک‌کردن» تاریخ از طریق روش شفاهی، تحسین جهانی برانگیخته و موجب شده تاریخ شفاهی به جریان اصلی پژوهش تاریخی وارد شود. امروز کمتر پژوهشی در حوزهٔ تاریخ اجتماعی، فرهنگ عامه، مطالعات خانواده یا حافظه انجام می‌شود که وامدار میراث فکری پاول تامپسون نباشد. به‌بیان خود او، «تاریخ شفاهی، تاریخ را به مردم بازمی‌گرداند» – و این بزرگ‌ترین میراث تامپسون در عالم تاریخ‌نگاری است.
هم‌رسانی
مطالب مرتبط
جدیدترین مطالب
15 دی‌ماه در گذر تاریخ
پربازدیدها
پرونده ویژه
شبکه‌های اجتماعی
نظر شما