فلسطین سخن می گوید: زندگی تحت اشغال

مطلب زیر به معرفی کتاب فلسطین سخن می‌گوید: روایت‌هایی از زندگی زیر اشغال، ویراسته‌ی کیت مالک و متیو هوک اختصاص دارد. مشخصات انگلیسی اثر مذکور چنین است: 

Cate Malek, Mateo Hoke, Palestine Speaks: Narratives of Life Under Occupation, 2015

نویسندگان و پیشینه

کیت مالک و ماتئو هوک گردآورندگان و ویراستاران کتاب Palestine Speaks: Narratives of Life Under Occupation («فلسطین سخن می‌گوید: روایت‌هایی از زندگی تحت اشغال»، ۲۰۱۵) هستند. کیت مالک روزنامه‌نگار و مدرس حوزه‌ی حل منازعه است که پنج سال در کرانه‌ی باختری زندگی کرده و در دانشگاه بیت‌لحم به تدریس زبان انگلیسی پرداخته است. او پیش‌تر به‌عنوان خبرنگار در مطبوعات فعالیت داشته و چندین جایزه از انجمن مطبوعات کلرادو دریافت کرده است. ماتئو هوک نویسنده، ویراستار و روزنامه‌نگار چندرسانه‌ای است که در زمینه‌ی تاریخ شفاهی و روایت‌گری شناخته می‌شود. او سابقه‌ی همکاری با شبکه‌ی AJ+ (بخش دیجیتال الجزیره) را در کارنامه دارد و هم‌چنین یکی از ویراستاران کتاب Six by Ten: Stories from Solitary («شش در ده: داستان‌هایی از سلول انفرادی») است. مقالات و گزارش‌های هوک در مطبوعات معتبری هم‌چون هارپرز، رولینگ استون و گوارنیکا منتشر شده است. مالک و هوک از سال ۲۰۱۰ تحقیقات میدانی خود را درباره‌ی زندگی فلسطینیان آغاز کردند و طی حدود چهار سال بیش از ۲۵۰ ساعت مصاحبه در کرانه‌ی باختری و غزه انجام دادند. حاصل این پروژه که ابتدا با حمایت انتشارات مک‌سوینی‌ز (در قالب مجموعه‌ی تاریخ شفاهی «Voice of Witness») منتشر شد، کتاب «فلسطین سخن می‌گوید» است که روایات دست اول شانزده نفر از ساکنان سرزمین‌های اشغالی را در بر می‌گیرد.

درباره‌ی کتاب

«فلسطین سخن می‌گوید» مجموعه‌ای از روایت‌های شفاهی مردمان عادی است که زندگی آن‌ها در سایه‌ی اشغال‌گری اسرائیل شکل گرفته است. این اثر تصویری بی‌واسطه و انسانی از یکی از طولانی‌ترین بحران‌های حقوق‌بشری معاصر به‌دست می‌دهد؛ بحرانی که دهه‌هاست در صدر اخبار جهان قرار دارد، اما واقعیت‌های روزمره‌ی آن کم‌تر برای جهانیان قابل درک بوده است. کتاب حاضر با رویکرد تاریخ شفاهی، به جای آمار و تحلیل‌های رسمی، صدای خود مردم را به گوش می‌رساند؛ زن و مرد، پیر و جوان، تحصیل‌کرده و بی‌سواد، ساکنان غزه و کرانه‌ی باختری، مسیحی و مسلمان – و حتی دو راوی اسرائیلی – همگی فرصت یافته‌اند داستان زندگی خود را با زبان و نگاه خویش بیان کنند. حاصل کار، تصویری چندلایه از رنج‌ها، مقاومت‌ها، امیدها و یأس‌های یک جامعه است که زیر سایه‌ی اشغال نظامی نفس می‌کشد. این کتاب به‌لحاظ ژانر در چارچوب ادبیات تاریخ شفاهی و ثبت روایت‌های زند‌گی روزمره در بحبوحه‌ی منازعه‌ی فلسطین–اسرائیل قرار می‌گیرد و از این رو منبعی ارزشمند برای پژوهشگران مطالعات خاورمیانه، علوم اجتماعی و تاریخ شفاهی به‌شمار می‌رود.

«دیدن راننده‌های تاکسی یا دستفروشانی که مدرک دکترا دارند چیز عجیبی نیست... در کرانه‌ی باختری، فلسطینیانی که مجوز کار دارند معمولاً باید ساعت یک بامداد خانه را ترک کنند تا به‌موقع سر کار حاضر شوند.»
– برشی از مقدمه‌ی کتاب (نوشته‌ی کیت مالک و ماتئو هوک)

کتاب Palestine Speaks ابتدا در سال ۲۰۱۴ (انتشارات Voice of Witness/McSweeney’s) منتشر شد و نسخه‌ی جدیدتر آن در سال ۲۰۱۵ توسط انتشارات ورسو (Verso Books) به چاپ رسید. حاصل کوشش مالِک و هوک این بوده است که از میان ده‌ها مصاحبه‌ی انجام‌شده، ۱۶ روایت متنوع را برگزینند که طیف گسترده‌ای از تجربه‌های زیسته زیر اشغال را بازتاب می‌دهد. برای مثال، راویان کتاب از لحاظ ترکیب جمعیتی بسیار گوناگون‌اند: از زنان خانه‌دار، کشاورز و ماهیگیر گرفته تا استاد دانشگاه، وکیل و روزنامه‌نگار. بیشتر این افراد فلسطینیان مسلمان یا مسیحی‌اند که در نقاط مختلف غزه و کرانه‌ی باختری زندگی می‌کنند؛ اما در میان آن‌ها صدای یک شهرک‌نشین یهودی اسرائیلی و یک فعال چپ‌گرای اسرائیلی نیز گنجانده شده است. این تصمیم نشان‌دهنده‌ی رویکرد جامع کتاب در ترسیم تصویری واقع‌گرایانه از زندگی تحت اشغال است؛ تصویری که صرفاً فلسطینیان را دربرنمی‌گیرد، بلکه پیچیدگی تعامل میان اشغال‌گران و اشغال‌شدگان را نیز گوشزد می‌کند.

ساختار و محتوای کتاب

کتاب با مقدمه‌ای تحت عنوان «میان ما نان و نمک است» (Between Us Bread and Salt) آغاز می‌شود که در آن ویراستاران، فضاسازی تاریخی و اجتماعی لازم را انجام می‌دهند و خواننده را برای شنیدن روایت‌ها آماده می‌کنند. پس از آن، شانزده فصل کتاب به روایت اول‌شخص هر یک از راویان اختصاص دارد. در ادامه، فهرست راویان و مضمون کلی روایت هر فصل آمده است:

1. ابتسام الزّغیر – مدیر یک مرکز آموزشی میان‌ادیانی برای کودکان در کرانه‌ی باختری که رؤیای او برای تأسیس مرکز مشابهی در غزه، به‌دلیل انسداد مرزها و محدودیت‌های سفر، محقق نشده است.

2. عبیر ایوب – روزنامه‌نگار ۲۶‌ساله اهل غزه که گزارش‌گری خود را با پوشش بمباران‌های غزه آغاز کرد. او با نگاهی جسورانه و انتقادی در پی شکستن کلیشه‌های رایج درباره‌ی مردم غزه است و از زندگی روزمره در غزه تصویری متفاوت ارائه می‌دهد. (برای نمونه، عبیر در سفر کوتاهش به اورشلیم با تعجب و تصورات نادرست دیگر فلسطینیان مواجه شد که باور نمی‌کردند زنی «باهوش و بامزه» چون او از غزه آمده باشد.)

3. لیث الحلو – کشاورز و کارگر روزمزد از کرانه‌ی باختری که دشواری‌های معیشت یک خانواده‌ی روستایی فلسطینی زیر سایه‌ی محدودیت‌های نظامی و مصادره‌ی زمین‌ها را روایت می‌کند.

4. عبدالرحمن الأحمر – وکیل دادگستری از اردوگاه پناهندگان الدهه (نزدیک بیت‌لحم) که تجربه‌ی سال‌ها فعالیت حقوقی در زمینه‌ی دفاع از زندانیان سیاسی و بازداشت‌شدگان فلسطینی را بازگو می‌کند.

5. ریام کافری ابولَبَن – استاد شیمی و وبلاگ‌نویس که زندگی روزمره‌ی یک زن تحصیل‌کرده در رام‌الله را به تصویر می‌کشد. ریام از چالش‌های نسلی می‌گوید که میان امید به آینده و واقعیت دشوار اشغال، در حالت «انتظار» به‌سر می‌برند (عنوان یکی از مقالات ضمیمه‌ی کتاب به قلم او «In Waiting» است).

6. آمیعاد کوهن – مدیر اجرایی یکی از شهرک‌های یهودی‌نشین (شهرک الی در کرانه‌ی باختری) که از منظر یک شهرک‌نشین اسرائیلی درباره‌ی انگیزه‌ها، باورها و زندگی روزانه‌اش در سرزمینی که اشغالگرانه تصرف شده سخن می‌گوید.

7. ابتهاج بِیرات – زن خانه‌دار فلسطینی از الخلیل که فرزندش در جریان حمله‌ی شبانه‌ی سربازان اسرائیلی به خانه‌شان کشته شده است. ابتهاج در روایت دردناک خود، از بهای گزاف انسانی اشغال سخن می‌گوید و خاطرات مادری را به تصویر می‌کشد که اندوه از دست دادن فرزند دامنگیر زندگی‌اش شده است.

8. غسان آندونی – استاد فیزیک ۵۸‌ساله (مسیحی) در دانشگاه بیرزیت و از بنیان‌گذاران جنبش بین‌المللی همبستگی (ISM). او مشاهدات خود از تحولات چند دهه مبارزه‌ی مدنی فلسطینیان را بازگو می‌کند؛ از انتفاضه‌ی اول در ۱۹۸۷ که به گفته‌ی او «امید یک ملت را به پا خاسته بود»، تا انتفاضه‌ی دوم در سال ۲۰۰۰ که «ناامیدی مردم را به حرکت درآورد» – و دوران کنونی که غسان آن را دوره‌ی رکود و سرخوردگی می‌بیند.

9. جمال بکر – ماهیگیر ۵۰‌ساله از شهر غزه که روزگاری از طریق صید در آب‌های مدیترانه امرار معاش می‌کرد، اما پس از محاصره‌ی دریایی غزه در سال ۲۰۰۷، معیشت او و حدود چهار هزار ماهیگیر دیگر نابود شده است. جمال توضیح می‌دهد که به‌خاطر محدودیت منطقه‌ی ماهیگیری به شعاع شش مایل دریایی، ذخایر ماهی ساحل غزه طی سال‌ها صید بی‌رویه تمام شده و ۹۰٪ ماهیگیران به زیر خط فقر سقوط کرده‌اند. علاوه بر این، او و همکارانش هر بار که به دریا می‌روند با خطر تیراندازی ناوچه‌های اسرائیلی روبه‌رو هستند؛ جمال از کشته‌شدن پسرعمویش به‌دست نیروی دریایی اسرائیل می‌گوید و اینکه چگونه قایق پسر خودش را با موشک منهدم کردند. وی معتقد است «سربازانی که شلیک می‌کنند الزاماً همیشه دلیلی ندارند؛ آن‌ها هر کاری دل‌شان بخواهد می‌کنند، بی آنکه از کسی بیم داشته باشند». این روایت، گوشه‌ای از واقعیت بی‌قانونی و مصونیت از مجازات نیروهای اشغالگر را نشان می‌دهد که در تقریبا همه‌ی فصل‌های کتاب تکرار می‌شود.

10. فادی شهاب – تکنسین کامپیوتر فلسطینی که در کودکی به همراه خانواده از کویت به آمریکا مهاجرت کرده و زندگی مرفهی در ایالت تنسی داشته است. او در سال ۲۰۱۲ تصمیم می‌گیرد با همسر و سه فرزند خردسالش به غزه بازگردد، در حالی که غزه در آستانه‌ی جنگ دیگری میان اسرائیل و حماس بود. فادی در روایت خود توضیح می‌دهد که چرا آسایش و امنیت زندگی در آمریکا را رها کرد تا خانواده‌اش را به سرزمینی جنگ‌زده بیاورد – تصمیمی چنان غیرمنتظره که حتی تحصیل‌کرده‌های غزه نیز وقتی حکایتش را می‌شنوند با شگفتی می‌پرسند: «واقعاً چرا آمده‌ای این‌جا؟».

11. وفاء العدینی – فعال اجتماعی و خبرنگار مستقل در نوار غزه که در زمان مصاحبه حدود ۲۹ سال سن دارد (متولد ۱۹۸۵). او از امیدها و ابتکارات جوانان غزه برای ساختن آینده‌ای بهتر سخن می‌گوید و همچنین توضیح می‌دهد که چگونه در خلال جنگ‌ها و محاصره، به کار خبرنگاری شهروندی و همکاری با رسانه‌های بین‌المللی (مانند گاردین و میدل‌ایست مانیتور) پرداخته است تا صدای مردم غزه را به گوش جهانیان برساند. (وفا العدینی پس از انتشار این کتاب نیز سال‌ها به مستندسازی رنج‌های غزه ادامه داد و متأسفانه در حمله‌ی هوایی سپتامبر ۲۰۲۴ به همراه خانواده‌اش جان باخت – نمونه‌ای دردناک از خطراتی که راویان این کتاب با آن مواجه بوده‌اند.)

12. احمد القرعین – صاحب یک فروشگاه کوچک در محله‌ی سیلوان (بیت‌المقدس شرقی) که درگیر کشمکش با طرح‌های شهرداری و گروه‌های شهرک‌سازی اسرائیلی برای تصاحب املاک فلسطینیان است. احمد از سیاست‌های تبعیض‌آمیز در اورشلیم می‌گوید؛ از جمله تخریب خانه‌ها، لغو مجوزهای اقامت فلسطینیان بومی شهر، و فشارهای اقتصادی و روانی‌ای که ساکنان عرب اورشلیم روزانه تحمل می‌کنند تا شاید مجبور به ترک زادگاه خود شوند.

13. مهند العزّه – هنرمند ۳۳‌ساله‌ی ساکن اردوگاه الدهه (بیت‌لحم) که به‌خاطر عضویت در یک تشکل سیاسی ممنوعه (جبهه‌ی مردمی برای آزادی فلسطین) سه سال را در زندان اسرائیل گذرانده است. او از تجربه‌ی بازجویی‌ها و دوری از خانواده سخن می‌گوید و اینکه والدینش برای ملاقات کوتاه ۴۵ دقیقه‌ای، ناچار بودند ساعت ۴ صبح با اتوبوس راهی زندانی در داخل مرزهای اسرائیل شوند. مهند پس از آزادی در ۲۰۰۷، تحصیلاتش را به پایان رسانده، ازدواج کرده و فعالیت هنری خود را پی گرفته است. او هنر را شکلی از مقاومت می‌داند و می‌گوید: «اگر در فلسطین زندگی کنی با مشکلات بزرگی روبه‌رو هستی – درد زیاد، رنج فراوان. من نقاشی می‌کنم تا این وضع را تغییر دهم، تا به تسکین دردها کمک کنم.»

14. تالی شاپیرو – مترجم و فعال اسرائیلی که در همبستگی با دوستان فلسطینی‌اش به کرانه‌ی باختری نقل مکان کرده است. تالی (یک یهودی سکولار متولد اسرئیل) روایت می‌کند که چگونه تجربه‌ی زندگی در کنار فلسطینیان دیدگاه او را نسبت به سیاست‌های دولت اسرائیل تغییر داده و او را به یکی از منتقدان از درون جامعه‌ی اسرائیلی بدل ساخته است. صدای تالی نشان می‌دهد که حتی در میان اسرائیلی‌ها نیز کسانی هستند که روایت رسمی حاکمیت خود را به چالش می‌کشند و خواهان همزیستی عادلانه‌اند.

15. کِفاح قتاش – زن خانه‌دار و دانشجوی فلسطینی از کرانه‌ی باختری که از دوران نوجوانی در انتفاضه‌ی اول وارد فعالیت‌های اعتراضی شد. اولین برخورد او با خشونت اشغالگران وقتی بود که در ۱۷ سالگی یک سطل آب روی سربازی اسرائیلی ریخت و به‌خاطر همین عمل، بازداشت و تهدید به تبعید شد. کفاح سال‌ها بعد به یک کنشگر حقوق زندانیان تبدیل شد و با تشکیل گروه‌های مردمی، به خانواده‌ی اسرای فلسطینی یاری می‌رساند. او در روایت خود از شب دستگیری‌اش در سال ۲۰۱۰ می‌گوید: ساعت ۱ بامداد بود که ۲۰ سرباز به خانه‌اش هجوم آوردند و او را به بازداشتگاه بردند. طی چهار روز بازجویی مداوم، مأموران اسرائیلی تلاش می‌کردند او را وادار به اعتراف کنند که برای حماس پول جابه‌جا کرده است – در حالی که کفاح تأکید داشت هیچ ارتباطی با حماس ندارد. بازجویان برای فشار بیشتر، با وجود اطلاع از بیماری لوپوس که باعث حساسیت او به سرما است، تهویه‌ی سرد را تمام مدت روشن نگه داشتند. سرانجام بدون هیچ محکومیتی، کفاح را به مدت یک سال بازداشت اداری (حبس بدون محاکمه) در داخل خاک اسرائیل نگه داشتند. او توضیح می‌دهد که چگونه حتی ملاقات خانواده‌اش نیز منوط به کسب مجوز بود و پسر نوجوانش هرگز اجازه‌ی دیدار نیافت. روایت کفاح گوشه‌ای از واقعیت سرکوب فعالان فلسطینی – به‌ویژه زنان مبارز – را در دل اشغال نشان می‌دهد.

16. نادر المصری – ورزشکار فلسطینی و دونده‌ی ماراتن از اردوگاه جبالیا در نوار غزه که علیرغم تمامی موانع به تلاش خود برای حضور در رقابت‌های بین‌المللی ادامه می‌دهد. نادر در زمانی که غزه تنها یک پیست استاندارد دو و میدانی داشت، با امکاناتی ناچیز تمرین می‌کرد و بارها برای خروج از غزه و شرکت در مسابقات برون‌مرزی با سد ممنوعیت سفر روبه‌رو شد. با این حال، عشق او به ورزش و امید به اهتزاز پرچم فلسطین در عرصه‌های جهانی چنان پررنگ است که داستان زندگی‌اش به نمادی از امید و استقامت در دل تاریکی تبدیل می‌شود.

 

پس از این شانزده فصل روایی، کتاب شامل چند ضمیمه‌ی کاربردی است که به درک بهتر زمینه‌های تاریخی و اجتماعی روایات کمک می‌کنند:

• یک جدول زمانی تاریخ معاصر فلسطین که وقایع کلیدی از اوایل قرن بیستم تا زمان حال را مرور می‌کند؛

• یک واژه‌نامه‌ی اصطلاحات که مفاهیم و اختصارات رایج (مانند نام گروه‌ها، توافقات، اردوگاه‌ها و...) را توضیح می‌دهد؛

• مقاله‌ای پژوهشی درباره‌ی «فلسطین و حقوق بین‌الملل» نوشته‌ی آلگرا پاچکو (حقوق‌دان) که وضعیت اشغال سرزمین‌های فلسطینی را از منظر حقوق بین‌الملل و قطعنامه‌های سازمان ملل تحلیل می‌کند؛

• مقاله‌ای درباره‌ی اقتصاد مبتنی بر تونل در غزه به قلم نیکولاس پلهام (روزنامه‌نگار اکونومیست) که به تشریح سازوکار تونل‌های زیرزمینی غزه برای دور زدن محاصره و تأمین مایحتاج ساکنان می‌پردازد؛

• بخش آمار و اطلاعات جمعیتی فلسطین (شامل جمعیت، پراکندگی جغرافیایی، وضعیت آوارگان و غیره)؛

• و در پایان، قطعه‌ی ادبی کوتاهی با عنوان «در انتظار» (به قلم ریام کافری ابولبن، یکی از راویان کتاب) که حال‌وهوای نسل جوان فلسطینی در مواجهه با آینده‌ی نامعلوم را به زبان رمزگونه‌ی هنر و ادبیات روایت می‌کند.

وجود این پیوست‌ها در کنار روایت‌های شخصی، کتاب را به منبعی غنی برای پژوهش تبدیل کرده است؛ به‌گونه‌ای که خواننده پس از آشنایی با داستان زندگی افراد، می‌تواند اطلاعات زمینه‌ای لازم درباره‌ی تاریخ، حقوق، سیاست و جامعه‌ی فلسطین را نیز به‌طور مستند در همین کتاب بیابد.

جایگاه و بازخوردها

«فلسطین سخن می‌گوید» پس از انتشار با استقبال گسترده‌ی منتقدان و محافل دانشگاهی روبه‌رو شد و ستایش چهره‌های سرشناس را برانگیخت. نوآم چامسکی زبان‌شناس و متفکر برجسته، این کتاب را گواهی بر قدرت صدای مردمی دانست که علی‌رغم رنج‌های عظیم «با شجاعت به بقا ادامه می‌دهند». او تأکید کرده است که هیچ‌چیز بلیغ‌تر از روایت‌های آنان که چنین رنجی را تاب می‌آورند نیست؛ و هیچ وظیفه‌ای مهم‌تر از آن برای ما وجود ندارد که با دقت به این صداها گوش بسپاریم، رنج‌شان را درک کنیم و از شهادت‌هایشان درباره‌ی آنان و خودمان بیاموزیم تا از رهگذر این فهم، به تراژدی زندگی‌شان پایان دهیم. جرج ساندرز نویسنده‌ی نامدار آمریکایی نیز کتاب را «خیره‌کننده، ضروری و تکان‌دهنده» توصیف کرده که «چهره‌ای عمیقاً انسانی به رنج مردم فلسطین می‌بخشد» و آن را برای همه‌ی علاقه‌مندان به خاورمیانه – «یعنی همه‌ی مردم» – اثری واجب‌المطالعه می‌داند. علاوه بر این، در نشریات معتبری هم‌چون نیویورک ریویو آو بوکز، گاردین و MSNBC نقدها و مطالب مفصلی در تمجید از این کتاب منتشر شده است. برای نمونه، دیوید شولمن در نیویورک ریویو نوشت که صدای افراد عادی در «فلسطین سخن می‌گوید» با فصاحتی تکان‌دهنده به گوش می‌رسد و روایت‌هایشان عمیقاً دلخراش و تأثربرانگیز است.

این کتاب در سال ۲۰۱۵ جزو عناوین منتخب جایزه‌ی کتاب فلسطین (Palestine Book Awards) بود و در فهرست نامزدهای آن سال قرار گرفت. همچنین بخشی از برنامه‌های آموزشی نهادهای بین‌المللی قرار گرفته است؛ از جمله سازمان Voice of Witness پیرامون این کتاب طرح‌های درسی ویژه‌ای برای مدارس و دانشگاه‌ها تدارک دیده است تا نسل جوان را با واقعیت زندگی فلسطینیان آشنا کند.

جمع‌بندی

«فلسطین سخن می‌گوید» روایتی صمیمی اما ژرف از دل یکی از پیچیده‌ترین منازعات جهان ارائه می‌دهد. این کتاب با سپردن تریبون به خود مردم، به ما امکان می‌دهد فلسطین را از زبان فلسطینیان بشنویم؛ از زبان مادران داغدار، ماهیگیران محروم، جوانان آرزومند و حتی از نگاه منتقدان اسرائیلی وجدان‌مند. نتیجه‌ی کار، تصویری زنده و چندوجهی از زندگی زیر اشغال است که فراتر از تیتر اخبار و گزارش‌های رسمی، گوهر تجربه‌ی زیسته‌ی انسان‌ها را بازتاب می‌دهد. این اثر به‌دلیل صداقت و تنوع روایت‌هایش، خواننده را عمیقاً تحت تأثیر قرار می‌دهد و دریچه‌ای تازه برای فهم مسئله‌ی فلسطین می‌گشاید. بی‌شک برای پژوهشگران تاریخ شفاهی، علاقه‌مندان به مطالعات فلسطین و هر کسی که خواهان نگاهی انسانی‌تر به واقعیت‌های مناقشه‌ی اسرائیل–فلسطین باشد، کتاب «Palestine Speaks» منبعی گران‌بها و الهام‌بخش به‌شمار می‌آید.

هم‌رسانی

---

مطالب مرتبط