"ما نمی‌دانستیم برای چه می‌جنگیم!"
معرفی کتاب ویتنام: تاریخ شفاهیِ قطعی از از زبان همه‌ی طرف‌ها، به کوشش کریستین جی. آپی.
آنچه در پی می‌آید معرفی کتابی بسیار مشهور در زمینه‌ی تاریخ شفاهی جنگ ویتنام است؛ ویتنام: تاریخ شفاهیِ قطعی از از زبان همه‌ی طرف‌ها، به کوشش کریستین جی. آپی. مشخصات کامل اثر این چنین است:
Christian G. Appy, Vietnam: The Definitive Oral History, Told from All Sides, 2003
لازم به‌ذکر است که این کتاب توسط نویسنده‌ای آمریکایی نوشته شده و علی‌رغم اینکه نویسنده کوشیده است تا بی‌طرفی خود را حفظ کند، خالی از سوگیری‌هایی «آمریکایی» نیست؛ و انتشار معرفی آن صرفاً جهت آشنایی با پژوهش‌های برجسته در حوزه‌ی تاریخ شفاهی انجام می‌شود.
***
"ما فکر می‌کردیم به ویتنام می‌رویم تا آزادی را از کمونیسم دفاع کنیم، اما خیلی زود فهمیدیم حتی نمی‌دانیم برای چه می‌جنگیم. دشمن برای ما نامرئی بود، و هر دهکده‌ای می‌توانست هم‌زمان پناهگاه دوستان و دشمنان باشد."
این، یکی از بیش از صد خاطرهٔ دست‌اول گردآمده در کتاب «ویتنام: تاریخ شفاهی قطعی از زبان همهٔ طرف‌ها» (Vietnam: The Definitive Oral History Told from All Sides) است؛ کتابی که کریستیان جی. اَپی، استاد تاریخ دانشگاه ماساچوست امهرست، با پنج سال مصاحبه و پژوهش فراهم آورده است. همان‌گونه که عنوان کتاب وعده می‌دهد، این مجموعه روایتی است «از زبان همهٔ طرف‌ها»؛ چه سرباز آمریکایی و چه چریک ویتنامی، چه فرماندهٔ عالی‌رتبه و چه شهروند عادی، چه هوادار جنگ و چه مخالف آن. در این صفحات، ۱۳۵ مرد و زن با پیشینه‌های بسیار متنوع خاطرات خود را بازگو می‌کنند؛ خاطراتی که از خاستگاه‌های مبهم این نزاع در دههٔ ۱۹۴۰ آغاز شده و تا سقوط سایگون در ۱۹۷۵ و دورهٔ پس از جنگ را در بر می‌گیرد و تصویری فراگیر از تجربهٔ انسانی جنگ ویتنام ترسیم می‌کند.
دربارهٔ نویسنده
کریستیان جی. اَپی (Christian G. Appy) تاریخ‌نگار آمریکایی و استاد دانشگاه ماساچوست امهرست است. حوزهٔ تخصصی او تاریخ جنگ ویتنام و تأثیرات آن بر جامعهٔ آمریکا است و از چهره‌های شاخص این عرصه به‌شمار می‌رود. اَپی تحصیلات تکمیلی خود را در دانشگاه هاروارد به پایان رسانده و مدتی نیز در دانشگاه‌های معتبری همچون ام‌آی‌تی تدریس کرده است. او چندین کتاب پژوهشی در زمینهٔ جنگ ویتنام منتشر کرده که از آن جمله می‌توان به Working-Class War: American Combat Soldiers and Vietnam (جنگ طبقهٔ کارگر: سربازان آمریکایی و ویتنام، ۱۹۹۳) و American Reckoning: The Vietnam War and Our National Identity (تسویه‌حساب آمریکایی: جنگ ویتنام و هویت ملی ما، ۲۰۱۵) اشاره کرد. اما مهم‌ترین و شناخته‌شده‌ترین اثر او همین کتاب حاضر است که حاصل یک پروژهٔ گستردهٔ تاریخ شفاهی دربارهٔ جنگ ویتنام می‌باشد. اَپی برای تألیف این کتاب طی سال‌ها تحقیق میدانی، در ایالات متحده و ویتنام با حدود ۳۵۰ نفر از افرادی که به نوعی درگیر جنگ بوده‌اند مصاحبه انجام داد و از میان آن‌ها روایت ۱۳۵ نفر را برگزید تا در کتاب منتشر کند.
دربارهٔ کتاب و ساختار آن
این کتاب یک تاریخ شفاهی جامع از جنگ ویتنام ارائه می‌دهد و رخدادهای آن را از دههٔ ۱۹۴۰ تا سال‌های پس از ۱۹۷۵ پوشش می‌دهد. حاصل کار در قالب مجموعه‌ای حجیم (574 صفحه) منتشر شده است. ویتنام: تاریخ شفاهی قطعی از زبان همهٔ طرف‌ها ساختاری منظم و حساب‌شده دارد که به خواننده امکان می‌دهد روایت‌های متعدد را در بستر تاریخی خود دنبال کند. اَپی برای مرتب‌سازی این خاطرات، هر روایت را به‌صورت مجزا و در فصل یا زیرفصل مستقلی ارائه کرده است؛ به‌طوری که هر فرد تنها یک‌بار در کتاب ظاهر می‌شود و داستان خود را بی‌واسطه بازگو می‌کند. پیش از آغاز روایت هر فرد، نویسنده مقدمهٔ کوتاه و مفیدی آورده که هویت گوینده و زمینهٔ تاریخی مربوط به خاطرهٔ او را شرح می‌دهد. همچنین هر بخش اصلی کتاب با دیباچه‌ای از سوی نویسنده آغاز می‌شود تا تصویری کلی از وقایع آن دوره به دست دهد.
کتاب به شش بخش اصلی تقسیم شده است که هر یک دورهٔ زمانی یا بُعدی موضوعی از جنگ را در بر می‌گیرد:
بخش یکم: «معرفی‌ها». در بخش نخست، خواننده در قالب چند روایت اولیه وارد فضای جنگ می‌شود. این بخش شامل خاطرات فرماندهان هر دو طرف و سربازانی است که به قهرمانان جنگ تبدیل شدند. برای نمونه، یک سرباز دلیر آمریکایی و یک پارتیزان نام‌آور ویتنامی هر یک روایت می‌کنند که چگونه با جان‌فشانی و مخاطرات سهمگین در دل این جنگ جنگیده‌اند. همچنین از خلال این خاطرات روشن می‌شود که بعضی از آمریکاییان حتی پیش از اعزام، مکان ویتنام را روی نقشه نمی‌دانستند؛ چنان‌که یکی از آن‌ها با حیرت می‌پرسد: «چطور ممکن است کشورم در جنگ باشد و من ندانم؟»
بخش دوم: «آغازها (۱۹۴۵–۱۹۶۴)». این بخش به ریشه‌های تاریخی جنگ می‌پردازد؛ از پایان استعمار فرانسه و مقاومت استقلال‌طلبانهٔ ویتنامی‌ها پس از جنگ جهانی دوم گرفته تا دخالت‌های اولیهٔ آمریکا در دهه‌های ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰. در این فصل چهره‌های کلیدی عرصهٔ آغازین نبرد حضور دارند. برای مثال، ژنرال «وو نگوین جیاپ» فرماندهٔ نامدار ویتنام شمالی از مبارزات علیه استعمار فرانسه و سپس مواجهه با نیروهای آمریکایی سخن می‌گوید، و در مقابل، مشاوران نظامی آمریکایی که در ابتدای دههٔ ۱۹۶۰ به ویتنام اعزام شدند مشاهدات خود را از شکل‌گیری یک مناقشهٔ طولانی بازگو می‌کنند. خبرنگاران جنگی آن دوران نیز روایت‌هایی از بحران‌ها و اتفاقات سال‌های آغازین جنگ ارائه می‌کنند.
بخش سوم: «تشدید درگیری‌ها (۱۹۶۴–۱۹۶۷)». فصل سوم به سال‌هایی اختصاص دارد که جنگ ویتنام وارد مرحلهٔ اوج خود شد؛ هم از نظر شدت نبردها در جبهه‌ها و هم از نظر گسترش مخالفت‌ها در داخل آمریکا. صداهای این بخش طیف وسیعی را در بر می‌گیرد: از دختران ویتنامی که با به‌خطر انداختن جان خود در مسیر سخت «راه هُو شی‌مین» به حمل تدارکات و تجهیزات برای نیروهایشان مشغول بودند، تا خلبانان و سربازان آمریکایی که خاطرات نبردهای سنگین و عملیات نفس‌گیر آن سال‌ها را بازگو می‌کنند. هم‌زمان در خاک آمریکا، رهبران جنبش حقوق مدنی روایت می‌کنند که چگونه مبارزه‌شان با تبعیض نژادی به جنبش ضد جنگ پیوند خورد و اعتراضات گسترده‌ای علیه ادامهٔ نبرد درگرفت. همچنین در این بخش صدای امدادگران داوطلب (پرستاران و کارکنان صلیب سرخ اعزامی) و حتی طراحان بلندپایهٔ استراتژی‌های جنگی نیز شنیده می‌شود که از پشت صحنهٔ تصمیم‌گیری‌ها، دیدگاه‌های خود را دربارهٔ روند جنگ و پیشنهادهای مناقشه‌برانگیز آن دوره بیان می‌کنند.
بخش چهارم: «نقطهٔ عطف (۱۹۶۸–۱۹۷۰)». این فصل به برههٔ سرنوشت‌ساز جنگ می‌پردازد. «حملهٔ تت» در آغاز سال ۱۹۶۸ و شُک ناشی از آن محور بسیاری از خاطرات این بخش است. برای نمونه، یک افسر مطبوعاتی ارتش آمریکا توضیح می‌دهد که چگونه پیش از تت، گزارش‌های انتقادی از اوضاع جنگ نادیده گرفته می‌شد اما پس از آن واقعه، فرماندهان ناچار شدند به واقعیات میدان تن دهند و رسانه‌ها نیز صدای منتقدان را منعکس کردند. در مقابل, یک پارتیزان ویت‌کنگ که در تهاجم تت شرکت داشته، صحنه‌های نبرد تن‌به‌تن در خیابان‌های سایگون را به یاد می‌آورد. این بخش همچنین به تغییرات سیاسی آن دوران می‌پردازد؛ از کناره‌گیری لیندون جانسون و ورود ریچارد نیکسون با وعدهٔ «صلح همراه با افتخار» گرفته تا اوج گرفتن مخالفت عمومی در داخل آمریکا (از جمله اعتراضات دانشجویی که به واقعهٔ کنت‌استیت انجامید). در پایان، فاجعهٔ «می‌لای» نیز با روایت شاهدان و بازماندگان آن بازگو می‌شود و سیاه‌ترین جنبه‌های جنگ را در معرض دید قرار می‌دهد.
بخش پنجم: «پایان‌ها (۱۹۷۰–۱۹۷۵)». این بخش به سال‌های فرجامین جنگ اختصاص دارد؛ دورانی که با سیاست «ویتنامی‌سازی جنگ» توسط دولت نیکسون آغاز شد و با سقوط سایگون در آوریل ۱۹۷۵ به پایان رسید. برخی سیاستمداران آمریکایی در روایت‌هایشان صادقانه به شکست راهبردهای خود اعتراف می‌کنند (از جمله یکی از مقامات به روشنی اشاره می‌کند که بمباران مخفیانهٔ کامبوج واقعیتی پنهان از کنگره نبود). در سوی دیگر، یک فرماندهٔ ویتنام شمالی توضیح می‌دهد که چگونه نیروهایشان با وجود تحمل تلفات سنگین، پیشروی را ادامه دادند تا سرانجام آمریکا ناچار به ترک ویتنام شد. سرگذشت اسیران جنگی نیز در این بخش برجسته است؛ خلبانان آمریکایی مانند «جان مک‌کین» سال‌های اسارت در اردوگاه‌های شمال را به یاد می‌آورند و زندانیان ویت‌کنگ از برنامه‌های اجباری «بازآموزی» در زندان‌های سایگون سخن می‌گویند. همچنین شاهدان عینی، آشفتگی و هرج‌ومرج روزهای پایانی سایگون را توصیف می‌کنند؛ از هجوم مردم به سفارت آمریکا برای گریز گرفته تا بارش کاغذهای محرمانهٔ خردشده از آسمان شهر در آخرین ساعات حکومت جنوبی.
بخش ششم: «میراث‌ها (۱۹۷۵ به بعد)». آخرین بخش کتاب به پیامدهای جنگ در سال‌های پس از ختم درگیری‌ها می‌پردازد. خانواده‌های بسیاری از سربازان مفقودالاثر سال‌ها در جستجوی خبری از عزیزانشان بودند. کودکانی که جنگ را تجربه کرده بودند — چه آن‌ها که گریختند و پناهندهٔ خارج شدند و چه آن‌ها که در ویتنام پس از جنگ بزرگ شدند — زخم‌های آن را تا مدت‌ها بر روان خود حس می‌کردند. کهنه‌سربازان آمریکایی از سکوت و انزوایی می‌گویند که پس از بازگشت به وطن گریبانگیرشان شد و اینکه جامعه گاه پذیرای آن‌ها نبود. با این حال، در میان این خاطرات تلخ، جرقه‌هایی از امید و آشتی نیز دیده می‌شود: یک ژنرال آمریکایی اذعان می‌کند «من فرماندهٔ جنگی نامحبوب بودم» و یک نویسندهٔ ویتنامی تأکید می‌کند «ما دیگر از آمریکایی‌ها نفرت نداریم.» کتاب با چنین پیامی انسانی به پایان می‌رسد؛ آنجا که شاعری ویتنامی یادآور می‌شود «عشق از دشمنی قوی‌تر است.»
بازخوردها و افتخارات
کتاب ویتنام: تاریخ شفاهی قطعی از زبان همهٔ طرف‌ها پس از انتشار با تحسین گستردهٔ منتقدان روبه‌رو شد و آن را یکی از مهم‌ترین آثار دربارهٔ جنگ ویتنام دانستند. روزنامهٔ شیکاگو تریبون این کتاب را «پرکشش و گیرا... اگر بناست تنها یک کتاب دربارهٔ جنگ ویتنام بخوانید، این کتاب همان است که می‌خواهید» توصیف کرد. واشنگتن پست بوک ورلد نیز آن را «گوهری از یک کتاب؛ به همان اندازه که آموزنده و پرکشش است، به‌موقع و مرتبط نیز هست» خواند. نشریهٔ کرکس ریویوز (Kirkus Reviews) در بررسی خود این اثر را «اضافه‌ای عالی به ادبیات جنگ ویتنام؛ اثری هم آموزنده و هم تأثیرگذار» نامید. این کتاب در سال ۲۰۰۴ برندهٔ جایزهٔ کتاب غیرداستانی ایالت ماساچوست شد و به‌عنوان یکی از انتخاب‌های اصلی «باشگاه کتاب ماه» نیز معرفی گردید. علاوه بر این، بسیاری از دانشگاه‌های آمریکا از این کتاب به‌عنوان متن آموزشی در درس‌های مرتبط با جنگ ویتنام استفاده می‌کنند. از منظر پژوهشگران تاریخ شفاهی، اهمیت کار اَپی افزون بر محتوای غنی آن، در روش چندصدایی و جامع آن است که روایت رسمی و یک‌جانبهٔ جنگ را به چالش می‌کشد و به گروه‌هایی مجال سخن می‌دهد که در روایت‌های مرسوم تاریخی کمتر حضور داشته‌اند. حاصل کار، تصویری زنده و انسانی از جنگی ارائه کرده است که همچنان یکی از پیچیده‌ترین و مناقشه‌برانگیزترین رخدادهای تاریخ معاصر به‌شمار می‌رود.
تاریخ شفاهی جنگ ویتنام
هم‌رسانی
مطالب مرتبط
جدیدترین مطالب
15 دی‌ماه در گذر تاریخ
پربازدیدها
پرونده ویژه
شبکه‌های اجتماعی
نظر شما