روحانیت به‌روایت دایره‌المعارف ایرانیکا: علامه امینی

ترجمه‌ی اختصاصی مدخل علامه امینی در دایره‌المعارف ایرانیکا

مطلب حاضر ترجمه‌ی اختصاصی مدخل علامه امینی در دایره‌المعارف ایرانیکا، به‌قلم حامد الگار است.

**

امینی، شیخ عبدالحسین، مشهور به علامه امینی (۱۳۲۰–۱۳۹۰ق/۱۹۰۲–۱۹۷۰م)، دانشمند شیعه و مؤلف اثر دایرةالمعارفی الغدیر فی الکتاب و السنة و الأدب. وی در تبریز و در خانواده‌ای که به دانش دینی شهره بودند به دنیا آمد؛ پدربزرگش، ملا نجف‌علی، لقب امین‌الشرع («نگهبان شریعت») را داشت، و پدرش، حجت‌الاسلام میرزا احمد امینی (درگذشته ۱۳۷۰ق/۱۹۵۰م)، از فقیهان برجسته شهر بود.
عبدالحسین پس از تکمیل تحصیلات مقدماتی خود، راهی نجف شد و نزد استادان بسیاری به تحصیل پرداخت و از میرزا محمدحسین نائینی، شیخ عبدالکریم حائری، و شیخ محمدحسین کمپانی اجازه اجتهاد دریافت کرد. وی پس از بازگشت از نجف به تبریز، وارث نفوذ و جایگاه اجتماعی پدرش گردید، اما محیط علمی نجف را ترجیح داد و بار دیگر به آنجا بازگشت و فعالیت‌های پژوهشی و تألیفی خود را آغاز کرد.
با وجود توانایی‌اش در فقه، علاقه اصلی او به احادیث پیامبر (ص) و امامان (ع) معطوف بود؛ تمامی نوشته‌هایش تحت تأثیر عشق وافر او به مفهوم شیعی ولایت قرار داشت. نخستین کتاب او، شهداء الفضیله که در نجف در سال ۱۳۵۵ق/۱۹۳۶م منتشر شد، با استقبال فراوان روبه‌رو گردید و در سی و پنج سالگی لقب علامه یافت.
اما اثری که بیش از چهل سال از عمر او را به خود اختصاص داد و شهرت پایدارش را تضمین کرد، کتاب عظیم الغدیر بود؛ پژوهشی گسترده درباره حدیثی که بر اساس باور شیعه، پیامبر (ص) در آن، علی (ع) را به جانشینی خود منصوب کرد. امینی با بهره‌گیری از تمامی منابع حدیثی، اعم از شیعی و سنی، و نیز انبوهی از منابع تاریخی و ادبی، کوشید جانشینی علی (ع) و جایگاه والای خاندان پیامبر (ص) را به‌مثابه مضمون فراگیر و وحدت‌بخش در تاریخ دو شاخه امت اسلامی بازنماید.
این اثر نه تنها در میان شیعیان بلکه در محافل اهل سنت نیز مورد استقبال قرار گرفت و به عنوان مکملی در مسیر تلاش‌های تقریب بین شیعه و سنی ایفای نقش کرده است. نه جلد نخست از بیست جلد برنامه‌ریزی‌شده الغدیر بین سال‌های ۱۳۶۴ق/۱۹۴۵م و ۱۳۷۱ق/۱۹۵۲م در نجف به چاپ رسید؛ ویرایشی جدید شامل یازده جلد نخست در سال ۱۳۷۲ق/۱۹۵۳م در بیروت منتشر شد.
ترجمه فارسی دو جلد اول به قلم محمدتقی واحدی در سال ۱۳۸۱ق/۱۹۶۱م در تهران به چاپ رسید؛ ترجمه دیگری نیز به وسیله حسن حبیبی، شامل تمامی یازده جلد نسخه بیروت، آماده انتشار است. امینی در جریان گردآوری مطالب برای الغدیر، سفرهای گسترده‌ای نه تنها به ایران و کشورهای عربی بلکه به هند نیز انجام داد و در هرجا درباره موضوع مورد علاقه خود به ایراد سخنرانی پرداخت. متن برخی از این سخنرانی‌ها منتشر شده است، از جمله کتاب سیرتنا و سنتنا سیرة نبینا و سنته (تهران، ۱۳۸۶ق/۱۹۶۶م)، که مجموعه‌ای از سخنرانی‌های او در سوریه در سال ۱۹۶۴م است. امینی در جریان سفرهای خود کتاب‌های فراوانی، چه چاپی و چه خطی، گردآوری کرد که هسته اصلی کتابخانه‌ای را در نجف به نام مکتبة أمیرالمؤمنین العامة بنیان نهاد.
او در سال ۱۳۸۸ق/۱۹۶۸م بیمار شد و برای درمان به تهران آمد و تا زمان وفاتش، در ۳۰ ربیع‌الثانی ۱۳۹۰ق/۳ ژوئیه ۱۹۷۰م، بستری بود.
پیکر وی به نجف منتقل شد و در کنار کتابخانه‌ای که خود بنیان نهاده بود، به خاک سپرده شد.

منابع

الذریعة، جلد شانزدهم، صفحه ۲۶.

محمدرضا حکیمی (به کوشش)، یادنامه علامه امینی، تهران، ۱۳۵۲ش/۱۹۷۳م، به‌ویژه مقدمه‌ای زندگی‌نامه‌ای به قلم مصحح.

محمدشریف رضی، گنجینه دانشمندان، قم، ۱۳۵۳ش/۱۹۷۴م، جلد چهارم، صفحات ۳۷۷–۳۷۹.

 

هم‌رسانی

---

مطالب مرتبط